Preek met Pasen, 21 april 2025
De schrijver Gerard Reve maakte een onderscheid tussen een waarheid en een feit. Een waarheid is iets dat je niet kan bewijzen maar ook niet kan weerleggen. Iemand weet zeker dat ie zielsveel houdt van zijn of haar geliefde, maar bewijzen kan ie het niet. Zo’n diepe liefde gaat het verstand te boven. Maar een feit is iets objectiefs, iets dat bewezen kan worden, of weerlegd als het niet waar is. Bij een waarheid wordt je in het hart geraakt. Waarheid is al wat van waarde is. En alles van waarde is weerloos, heeft een dichter gezegd. Waarheid lijkt kwetsbaar tegen de harde feiten van oorlog en van de dood. Wat we met Pasen vieren is een waarheid: Jezus is uit de dood opgestaan. Niet een feit dat je kan bewijzen. Maar er zijn wel feiten die wijzen naar de waarheid van de Verrijzenis. Ik noem dit zachte feiten, want ze dwingen niemand om te geloven, ze laten je vrij, je moet er voor open staan.
Je zou verwachten dat de leerlingen van Jezus na zijn kruisdood terugkeerden naar hun gewone bestaan. Teleurgesteld en beschaamd omdat ze Hem in de steek hadden gelaten. Toch is iets met hen gebeurd. Het blijken radicaal andere mensen geworden: Moedige getuigen dat er nieuw leven en hoop is voor de door geweld en verwarring geteisterde wereld. Dat de dood het einde niet is. Ze waren nog met een kleine groep mannen en vrouwen. Maar hun boodschap heeft na vele eeuwen de hele wereld bereikt. Dit alles behoort tot de zachte feiten.
Zo’n zacht feit is ook dat de apostel Paulus bijna 2000 jaar geleden iets totaal revolutionairs verkondigde: in Christus is er man noch vrouw, jood noch Griek, vrije mens noch slaaf, Romein noch Barbaar. Deze waarheid botst met het harde feit dat mensen de wereld indelen in wij tegenover zij. Met conflicten en oorlogen als gevolg. Maar het is Gods waarheid dat we kinderen van God mogen zijn, zoals we net in het evangelie ( Johannes 1, 12) hoorden. En zo zijn alle mensen broeders en zusters van elkaar.
Waarheid is ook dat door de vergeving van de Verrezen Christus mensen elkaar kunnen vergeven. Heel diep in het mensenhart is er een gevoeligheid voor deze waarheden. En als de waarheid van Christus doorleefd wordt in ons eigen hart, dan worden we andere mensen. Dan is het meer en meer een kracht die weerstand biedt tegen de oude mens in ons met zijn vijandigheid tegen anderen, met zijn verslavingen en consumentisme. Een tegenwicht tegen het gevaar om weg te zakken in klagen of berusting. Dan vindt je wat echt waarde in zich heeft: het geluk dat je vindt in kleine dingen, in de natuur. Het helpt ons om Gods schepping te beschermen. En te leven in zorgzame verbondenheid met andere mensen en helpen waar je helpen kan. Omdat je bezield bent door die ontzaglijke Geest van Christus die alle leven draagt en die Verrijzenis bewerkt waar je enkel dood zou verwachten. Ik wens u een Zalig Pasen toe!
vader Paul
Preek op de 2e zondag van de Vasten, 16 maart 2025
We horen in het evangelie hoe een verlamde man voor Jezus gebracht wordt. Verlamd zijn betekent dat je helemaal aangewezen bent op anderen om te kunnen leven. Gelukkig heeft deze man goede vrienden, die door het dak open te breken de lamme voor Jezus brengen. Als Europeanen kunnen ook wij ons nu verlamd voelen. Met hun onvoorspelbare en grillige president zijn de VS minder betrouwbaar geworden als bondgenoot. Hier in Europa lijkt vrede niet langer vanzelfsprekend. Niet alleen in de VS maar wereldwijd wordt ook de waarheid geweld aangedaan. Wetenschap over klimaatverandering en over veel andere zaken wordt ontkend of teruggebracht tot maar een mening waarvoor je de schouders kan ophalen. We leven door dit alles in onzekerheid, die verlamt.
In de tijd van Jezus was het niet veel anders. Het joodse volk kreunde onder de last van de Romeinse bezetting. Jezus werd als een redder gezien. Maar Jezus is geen politieke bevrijder. Als hij de lamme man geneest wijst Jezus op zijn geestelijke nood: je zonden zijn je vergeven, zegt Jezus. Het gaat Jezus erom dat mensen zich opnieuw richten op God. En geldt dit ook niet voor ons? Tachtig jaar lang voelden wij ons veilig en bracht de samenwerking met de Verenigde Staten ons grote welvaart. Daar vertrouwden we helemaal op. Moeten wij niet leren om onze veiligheid en geluk aan God toe te vertrouwen?
Op deze tweede zondag van de Vasten herdenkt de Byzantijnse traditie de heilige Gregorius Palamas. Deze leefde in de 14e eeuw en was een geliefde aartsbisschop van Tessaloniki. Gregorius leert hoe wij innig met God verbonden kunnen zijn. De vereniging met God beleven wij allereerst door gebed. In het diepst van je wezen voel je je hierdoor verbonden met God, de bron van ons bestaan.. God geeft ons deel aan zijn goddelijk leven. Hij raakt ons in ons hart als we er ons voor open stellen. Zo kan er een werkelijke eenheid komen tussen mensen en God, maar het is geen goedkope of sentimentele vroomheid. Vaak moet je het uithouden in grote god-verlatenheid. God is ook de God van de waarheid. Geloof betekent ook dat we voor de waarheid moeten strijden tegen de leugen.
In de tijd van Hitler was het Bonhoeffer en in onze tijd Navalny die vanuit hun geloof hun leven hebben gegeven voor de waarheid. Tegelijk moeten wij ons losmaken van wat afleidt van het wezenlijke, en ons beperken in genoegens en consumptie die ons God doen vergeten. En dan zullen we God vinden ook in de kleine, eenvoudige dingen van het leven.
Net als die verlamde man in het evangelie moeten we onze zondigheid erkennen. Terwijl Amerika de hulp voor noodlijdenden in arme landen stopzet, beknibbelt ook ons eigen land aanzienlijk op ontwikkelingshulp. Miljoenen armen sterven door dit alles, een enorme ramp. In reactie hierop zullen wij als christenen in deze vastentijd ons nog meer beperken in consumptie. Met wat wij hiermee besparen steunen we projecten van de Vastenactie, een klein beetje tegenwicht.
Tenslotte: de lamme man wordt door vrienden naar Jezus gedragen. Als gelovigen kunnen wij elkaar helpen om dichter bij God te komen. We geloven niet op ons eentje. We mogen ons aan elkaar optrekken. Samen dragen wij elkaar in ons geloof en blijven we verbonden, met levenden en met doden. Aan het einde van deze viering willen we de dierbare overledenen van onze gemeenschap gedenken. We gedenken ook Bisschop Bär die morgen begraven wordt en die ook als monnik van Chevetogne veel betekend heeft voor de byzantijnse traditie.
vader Paul
Preek op de zondag van de verloren zoon, 16 februari 2025
In het evangelieverhaal dat we net hoorden gaat het over twee zonen. De een, de jongste, trekt de wijde wereld in, de oudste zoon blijft zitten waar hij zit. Ook onder ons zoals we hier bij elkaar zijn zullen trekkers zijn die vaak verhuisd zijn, en echte huismussen. Om dit straks bij de koffie eens met elkaar te delen kan een leuk gesprek opleveren.
In het evangelie loopt het niet goed af met de jongste zoon. Hij raakt verloren en gaat weer op zoek naar het vaderhuis. Maar ook met de oudste zoon die altijd trouw bleef aan zijn woonplek en zijn arbeid gaat het mis. Hij wordt wrokkig en misgunt zijn teruggekeerde broer een feestelijke onthaal.
In de Bijbel zijn Abraham en zijn nageslacht altijd onderweg. Het vinden van een vaste plek, een eigen land blijft voor het joodse volk een lastige zaak. In de christelijke traditie schrijft de regel van Benedictus aan de kloosterlingen voor dat ze een vaste woonplek moeten behouden. Dat heet in het latijn de stabilitas loci. Vrede vinden in de plek waar je woont met de mensen om je heen. Maar tegelijk moet het klooster gastvrij zijn voor mensen die geen dak boven hun hoofd hebben.
In onze moderne wereld heerst het ideaal van een mooi huis, helemaal ingericht naar je eigen smaak, gelegen in een aantrekkelijke buurt, met mooie natuur eromheen. De reclame spoort ons dagelijks aan om spullen te kopen die je een fijn thuisgevoel geven. Met kleding waarmee je gezien wordt in kringen waar je erkend wordt. Maar tegelijk zijn er in ons land steeds meer thuislozen. Mensen die buiten, onder bruggen of in bosjes moeten slapen, en in het beste geval in een daklozenopvang. Ongedocumenteerden, asielzoekers zonder verblijfsvergunning die niet kunnen terugkeren naar hun land, mensen die na een echtscheiding of het verlies van werk hun huur niet meer konden betalen, ontslagen arbeidsmigranten op straat gezet uit een schamel onderkomen. Hun aantal neemt alsmaar toe. Als christenen moeten we ons hun lot aantrekken. We weten dat we hier op aarde nog onderweg zijn. Ons ultieme tehuis is bij God, in het hemels Vaderhuis. Vóór onze geboorte waren we helemaal opgenomen in Gods liefde en na dit leven zullen we daar naar terugkeren. We zijn nog in ballingschap.
Vandaag horen wij in het evangelie hoe Gods vaderhuis ook nu al in dit aardse leven openstaat voor de mens die zich niet thuis voelt in deze wereld. Die al of niet door eigen schuld berooid is geraakt. De verloren zoon wordt met open armen opgevangen als hij thuis komt. Hem wacht zelfs een groot feest.
Maar de oudste zoon doet hier niet aan mee. Er bestaan christenen die denken dat zij door hun deugdzaamheid en hard werken hun welvaart en voorspoed hebben verdiend. Ze danken er God voor, en zijn trots op hun eigen prestaties. Ze kijken neer op mensen die er in hun ogen maar op losleven, die in de armoede blijven omdat ze zich niet genoeg hebben ingespannen om daarvan los te komen. In het welvarend deel van de wereld neemt verwerpelijk religieus nationalisme toe. Met de leus: eigen volk eerst, en het lot van vreemdelingen en armere volkeren laat hen koud. Waar het op aankomt is dat wij als christenen solidair moeten zijn. Dat we hier op aarde zijn om met elkaar te delen. Wat we bezitten is ons te leen gegeven. Laat iets van de ruimhartige liefde van de Hemelse Vader door ons uitstralen naar andere mensen, en vooral naar hen die het meeste tekort komen, zoals een dak boven je hoofd. En laat ons gebed zijn dat juist zij een thuis vinden.
vader Paul
Overweging bij 30e zondag na Pinksteren, 19 jan. 2025
Lezingen: Kolosse 3, 12-16; Lucas 17, 12-19
Medechristenen,
Rond veel wereldsteden vinden we wijken en buurten, waarin we zelf – denk ik – niet wonen en we zouden er ook niet willen wonen. Namen als krottenwijken en achterbuurten zijn geen aanbevelingen op je visitekaartje. Denk maar eens aan wereldsteden als Rio de Janeiro, Parijs, Chicago, Jakarta, Peking, Bombay, Kaapstad en waar nog meer; ook in ons eigen land kennen we dat beeld. TV-beelden en krantenartikelen tonen aan, hoe mensen wegtrekken uit een gebied, waar armoede heerst, waar een gebrek aan woonmogelijkheden is en het wonen in die wijken geen aanbeveling is om aan werk te komen. En men denkt dan dat met het wegtrekken uit die buurten - en ook het platteland doet mee - de welvaart kan opstrijken elders in steden en centra en dat zij hun hoop op werk, leven en enige luxe werkelijkheid kunnen zien worden. Maar de ontgoocheling is groot en de waarheid bikkelhard. En het maakt niet eens uit welke huidskleur je hebt; immers het bloed van ons allemaal is rood , want blauw bloed bestaat niet.
Toen Lucas het verhaal in de eerste eeuw schreef, waren de tijden en de omstandigheden voor de economische achtergestelden niet veel anders. Ze werden ook tóen in de samenleving niet voor vol aangezien; denk aan: armen, weduwen en wezen, zieken en gehandicapten. Voeg daaraan nog toe: de herders en de bedelaars. Helemaal beklagenswaardig was men als je een besmettelijke ziekte had opgelopen. Lepralijders/melaatsen werden letterlijk buiten de samenleven gezet. Zij waren een bedreiging voor de samenleving en werden daarom als de pest gemeden. Merkwaardig in dit evangelie is, dat inwoners van Galilea en Samaria wel met elkaar optrokken – ofschoon zij vijanden waren. Kennelijk konden zij elkaar vinden, omdat zij op dezelfde manier waren aangetast en hetzelfde lot ondergingen.
Het bijzondere dat we horen in het Evangelie is niet op de eerste plaats dat Jezus geneest, maar Hij loopt juist niet met een boog om hen heen. Integendeel, Hij laat zich met hen in, Hij spreekt ermee; dat was eigenlijk ongehoord. En de 10 melaatsen – levenslang veroordeeld tonen zich; en zij gaan inderdaad op weg. Ze blijken gaande weg te genezen. Gaandeweg! Het is vanzelfsprekend dat hun vreugde groot is; hun ziekte gooien ze als een versleten jas van zich af. Tegelijkertijd gooien ze kennelijk ook de herinnering en de dankbaarheid van zich af aan Degene, Die het verlossende woord heeft gesproken: de Heer zelf. Alleen die ene – en dat was een Samaritaan – begreep wat het betekende, dat Jezus dwars door hun leven, dwars door hun achtergrond/achterbuurt gekomen was. (Samaritanen hadden geen tempel, dus ook geen priester om zich daar te tonen). In Jezus wordt nu voor hém het beeld zichtbaar van een God, Die zich het lot aantrekt van de misdeelden en de armen.
Waar Paulus in de eerste lezing aan de gemeente van Kolosse zijn woorden vandaan heeft, weten we niet, maar het is wel een blijde boodschap: “Doet aan tedere ontferming, goedheid, deemoed, zachtheid en geduld”. D.w.z. in gewoon Nederlands: trek je iets aan van die Jezus – niet letterlijk natuurlijk, maar wel zijn mentaliteit en inzet voor anderen.
En nu na 20 eeuwen? Hoe zit dat met mensen, die wij in onze samenleving niet toelaten in ons leven vanwege hun geaardheid, hun afkomst, hun uiterlijk, hun opleiding (of juist niet)? Mensen die wij achterstellen? Steeds als wij lezen en horen over Gods daden, mogen we ons herinneren dat ook ons leven niet alleen bestaat uit dankbaarheid. We kennen ook verbouwereerdheid en soms stoten wij mensen af of er wordt naar hen niet omgekeken en lopen we er met een boog omheen. Van de 10 melaatsen mogen we leren dat zij – door Gods woord ter harte te nemen – gaandeweg beter zijn geworden. Dat kunnen ook wij in ons leven: gaande weg beter/betere mensen worden!
We mogen er twee kanten mee op: de ene kant is dat ook wij gaandeweg in ons leven kunnen/mogen/moeten verbeteren en de andere kant is: dat waar wij moedeloos zijn geworden in het leven, we de hoop/geloof niet opgeven, dat ook anderen in óns leven komen en ons een nieuwe plaats gunnen te midden van anderen. Als het ware maken zij nieuwe mensen van ons zoals ook de Heer deed met de 10 melaatsen. Wat niet beschreven en uitgetekend wordt, is de dankbaarheid van mensen, maar des te beter kan het gedáán worden. Paulus gebruikt in dit deel van zijn brief dit woord driemaal!
We leven in dit onlangs uitgeroepen “Heilig Jaar” als ‘pelgrims van hoop’. Pelgrims zijn wij, want wij zijn onderweg en we ontmoeten de Heer zowel in dit samenzijn van geloven alsook in de samenleving van alle dag. Dat ons geloven hand-in-hand gaat met vertrouwen, dat wil zeggen trouw aan de Heer én aan elkaar. Daarop mogen we hopen van anderen en diezelfde hoop/trouw/geloof mogen we gaandeweg delen. Dat wij ons iets aantrekken van die ontferming, goedheid, deemoed, zachtheid en geduld, die Paulus noemt en waarin de Heer ons is voorgegaan en een voorbeeld is. Dat schept een wereld, waarin iedereen wil wonen. Amen.
vader Wim Tobé
Preek op Kerstmis, 26 december 2024
Iemand vertelde mij dat hij zijn kleinkinderen het liefst een klein cadeautje geeft dat in een doosje met een sleuteltje verborgen is. Daar zijn die kinderen gek op. Kinderen weten nog dat er geheimen zijn die geheim moeten blijven en die je alleen ontdekt als je de sleutel hebt.
Wat is de sleutel voor het feest van Kerstmis? De commercie met z’n reclame wekt de indruk dat het met Kerstmis enkel en alleen gaat om een feestdiner met een prachtig gedekte tafel waar je niet in je gewone kloffie aan kan zitten, maar het waarom van het feest hoor je nauwelijks. Het gaat bij Kerstmis om een stil geheim.
In het Bijbelboek Wijsheid staat: ‘Terwijl een diepe stilte alles omgaf daalde uw goddelijk woord in het midden van de nacht van zijn hemelse troon’. De komst van Christus is de profane geschiedschrijvers grotendeels ontgaan. De oude kerkvaders noemen de geboorte van Christus een stille komst. Dat is de eerste komst van Christus. Zijn tweede komst gebeurt ook in stilte, dat is zijn komst in ons eigen hart. Pas de derde komst van Christus aan het einde der tijden zal openlijk voor ieder onontkoombaar zijn als Hij door zijn oordeel alles aan het licht brengt en recht zet wat krom en scheefgegroeid is.
Maar in het rumoer van deze huidige wereld valt Jezus met waar hij voor staat nauwelijks op. Zoals de profeet Jesaja Hem al voorzag: ‘Hij schreeuwt niet, Hij roept niet, op straat verheft Hij zijn stem niet. Hij zal het geknakte riet niet breken en de kwijnende vlam niet doven’.
Het evangelie prijst zalig de mensen die niet in de volle aandacht staan, mensen in de marge, mensen die geen verweer hebben tegen de hen die de touwtjes in handen hebben, de zachtmoedigen en de vredestichters, de vervolgden, de vreemdelingen voor wie heen plaats is in de herberg. Wie niet in de prijzen valt legt in onze wereld gauw het loodje. Maar Jezus opent onze ogen voor mensen die in zijn voetspoor verder gaan. In de stilte van ons luisterend hart dringt de stem van de onderdrukten door.
Ik las over een Palestijnse arts in Gaza, een moslim. Hij verloor het laatste jaar 55 familieleden. Bij een aanval van tankgranaten op zijn eigen huis stierven zijn twee dochters. Hijzelf overleefde het. Hij zegt met tranen in zijn ogen: het is Gods wil dat ik nog een taak te doen heb. Zijn geloof weerhoudt hem om haat te koesteren. Hij blijft Gods wijsheid en zegeningen zien zelfs in de chaos van de oorlog. Hij weet van geduld. Hierdoor laat hij de kwijnende vlam niet uitdoven, al is het een flakkerende kaars. En zo beweegt hij zich langzaam en vol vertrouwen in de richting van het licht. Het licht waarvan hij weet dat het uiteindelijk zal overwinnen. Ik vind hem een ware volgeling van Jezus, al heeft hij een ander geloof. Laten ook wij het doosje zorgvuldig bewaren waarvan het geloof ons de sleutel geeft en dat het geheim bevat om liefdevol en vertrouwvol te blijven in een wereld die de zachte krachten overschreeuwt.
vader Paul
Preek op de 26e zondag na Pinksteren, 17 november 2024
De man van de parabel van dit evangelie is vol van zijn eigen ik. Er staat zes keer een zin met het woordje ik: ‘wat zal ik doen?’, ‘ik bouw grotere schuren om mijn koren te bergen’, enz. Of er staat: hij overlegde bij zichzelf. Hij denkt alleen aan zijn eigen geluk.
Er zijn twee soorten mensen en daardoor twee soorten ik. Er is het ik zoals van deze rijke man: van mensen die belangrijk willen zijn, die hun bezit alsmaar willen vergroten, die voortduren de aandacht van anderen trekken, het ik ook van hen die over anderen wil heersen en macht uitoefenen.
Daarnaast is er ook het kleine ik. Van de mens die met verwondering in de wereld rondkijkt en beseft: ‘het is een wonder dat ik besta. En om mij heen zijn andere mensen, en niet één mens precies hetzelfde als ik. Ik mag zijn wie ik ben, met alles wat eigen aan mij is, zoals ook een ander mag zijn wie zij of hij is. En er zijn dieren, bomen, planten en bloemen’. Vol verwondering beseft de mens van dit kleine ik, dat je aan jezelf geschonken bent. Je treft jezelf aan in deze wereld en er is iets of iemand die gewild heeft dat jij er mag zijn. Je ouders, maar ook iemand groter dan ons mensen allemaal samen. Iemand met een hoofdletter die zegt: jij mag er zijn! Mensen met een klein ik zijn bescheiden: ze weten dat ze ook kwetsbaar zijn, en dat ze ook fouten kunnen maken. Ze hebben niet veel pretenties.
Vaak herinneren we ons dat we als kind heel gelukkig, speels en onbevangen waren, al waren er ook momenten dat anderen niet altijd even aardig tegen ons waren. Maar toen we na de basisschool op het vervolgonderwijs kwamen merkten we: ik moet mee doen met anderen anders hoor ik er niet bij. We verloren onze onbevangenheid. We moesten ons aanpassen. En dat kon soms ten koste gaan van onze eigenheid. Je kon gaan twijfelen aan jezelf. Daarom heeft Jezus gezegd: heb je naasten lief zoals je jezelf. Je kunt pas echt iets betekenen voor andere mensen als je ook van jezelf kunt houden. De rijke man in het evangelie houdt niet van zichzelf. Hij is ontevreden. Daarom breidt hij zijn bezit uit en bouwt steeds grotere schuren. Hij is op de vlucht voor zijn eigen leegte. Met al dat bezit wil hij indruk maken op anderen. En zo kennen we allemaal wel de verleiding om door iets kostbaars wat je bezit te pronken bij andere mensen: een mooie auto, een mooi huis. En als het gaat om relaties met andere mensen, kun je om liefde bédelen. Voortdurend de aandacht van die ander opeisen. Zodat je met die liefde en aandacht je eigen eenzaamheid niet meer voelt.
Jezus heeft ook gezegd: als je niet wordt als een kind kun je het koninkrijk van God niet binnengaan. Met de onbevangenheid van het kind, de verwondering om zich zelf en om anderen, de verwondering voor de schoonheid van de natuur. Maar ook het kwetsbaar kunnen en durven zijn. Dan hoef je geen schatten te vergaren voor jezelf, maar ben je rijk voor God. En dan kun je van hieruit werkelijk iets voor andere mensen betekenen. Niet omdat je afhankelijk bent van hun aandacht en goedkeuring, maar omdat je iets van jezelf kunt geven dat hun goed doet, met je talenten die anderen kunt helpen, soms alleen maar door echt te luisteren. En als het moet ook je stem te verheffen tegen onrecht. Maar dan wel, zoals een joodse vrouw het noemt: met een hart dat zacht blijft.
vader Paul